Zes jaar gevangenisstraf hebben de seismologen opgelegd gekregen. Zes jaar omdat ze tegen de inwoners van L’Aquila hebben gezegd dat alles veilig was. Dat ze, ondanks alle kleine aardschokken, rustig konden gaan slapen. Een paar dagen later was daar die enorme knal, die het historische stad in puin legde en ruim driehonderd doden veroorzaakte. Alhoewel, gezegd… het zit allemaal iets subtieler. Zó subtiel dat de strontkar vol kritiek die vanuit de wetenschappelijke wereld werd aangereden, gewoon onterecht is. Het is een hard maar voorbeeldig vonnis.
De uitspraak lokte uiteraard honderden reacties uit, waarbij wetenschappers vooral klaagden dat de wetenschap ‘bedreigd’ werd. Straks zou niemand nog een voorspelling durven doen, hoe wetenschappelijk ook, uit angst voor de rechter gedaagd te worden. Andere critici vonden het blijkbaar tijd om lekker goedkoop af te geven op Italië.
‘Perverse and ludicrous’
Nature noemt het vonnis ‘perverse and ludicrous‘. Zoiets was in een beschaafd land nooit gebeurd, schrijft het tijdschrift: ‘Science has little political clout in Italy and the trial proceeded in an absence of informed public debate that would have been unthinkable in most European countries or in the United States.‘ Michael Halpern, hoofd van de Union of Concerned Scientists (tegenstanders van atoomwapens en andere waanzin), merkte op: ‘In Galileo’s geboorteland veranderen bepaalde dingen nooit.‘*
Hoe stijlvol. Hoe nuttig.
Bescherming Bevolking
Het gerechtshof heeft niet alleen zes wetenschappers veroordeeld, maar ook, en dat is cruciaal, de onderdirecteur van de lokale afdeling van Bescherming Bevolking Bernardo de Bernardinis. Deze had, naar aanleiding van de kleine schokken (en onheilspellende voorspellingen van amateurs) de zes seismologen uitgenodigd voor overleg.
De seismologen vertelden hem de schaarse wijsheid van de seismologie: aardbevingen laten zich niet concreet voorspellen, het enige dat seismologen kunnen is op puur statistische gronden een kans op een aardbeving (van een bepaalde sterkte) vaststellen.
‘De aarde blaast stoom af’
En de vraag of kleine schokken de kans op een grotere schok vergroten, is nog steeds onbeantwoord. Meer heeft de aardbevingskunde tot nog toe niet bereikt.
Na afloop van het overleg was er een persconferentie waarbij Bernardinis uit de bocht vloog. Hij had waarschijnlijk niet begrepen wat hem was verteld en herhaalde een hardnekkige mythe, namelijk dat kleine aardschokken betekenen dat de aarde ‘stoom aan het afblazen’ is, en dat de kans op een grote beving in L’Aquila dus daalde. Op de concrete vraag van een journalist of iedereen rustig een glaasje wijn kon drinken, luidde zijn antwoord: ‘Absoluut. Een Montepulciano doc.’
Zwijgen is instemmen
De aanwezige seismologen zeiden niks. Ze deden toen en later niets om deze woorden te corrigeren. Dat zwijgen, zo oordeelde de rechter deze week, betekende voor buitenstaanders: instemmen.
En dat hadden de seismologen zich moeten realiseren. Ze hadden toen en later de morele én wetenschappelijke plicht om die sussende woorden van Bernardinis te corrigeren. Door dat niet te doen, droegen ze bij aan een onterecht gevoel van veiligheid, waardoor veel bewoners besloten om te blijven. En kort daarna omkwamen.
Geen minachting voor de wetenschap
Zeven jaar is extreem, maar het vonnis getuigt nièt van minachting voor de wetenschap. Integendeel, de rechter maakt duidelijk dat de verantwoordelijkheid voor frivole uitspraak van Bernardinis niet alleen bij hem ligt. De wetenschappers hadden aan het overleg deelgenomen, en na afloop stonden ze erbij en keken ernaar.
Bij elk woord dat gesproken werd, keek iedereen met een schuin oog naar de wetenschappers – zij hadden de onderdirecteur geïnformeerd. De aanwezigen vertrouwden niet op die bobo, maar op de wetenschap. En dat vertrouwen werd beschaamd. Niét door de aardbeving, nièt door de woorden van Bernardinis, maar door het zwijgen van de wetenschap.
Misplaatst ontzag
De seismologen kunnen daar allerlei redenen voor hebben gehad, variërend van moeheid tot luiheid tot misplaatst ontzag voor Bernardinis. Maar de rechter heeft hen, en daarmee de wetenschap in het algemeen, gewezen op hun maatschappelijke plicht voortkomend uit hun gezag.
De wereld vertrouwt op de wetenschap, dus als gezagsdragers een loopje mee nemen met de wetenschap, moet de wetenschap niet zwijgen, maar protest aantekenen. Een uitstekend uitgangspunt.
Alarmsignaal
In plaats van de martelaar uit te hangen, in plaats van domme opmerkingen te maken over Italië, zou de wetenschap dit vonnis moeten opvatten als een alarmsignaal. Er wordt door politici vaak en veel gerotzooid met wetenschappelijke kennis. Ze citeren wat hen uitkomt, en negeren de rest.
De voorbeelden liggen ook in ons land voor het oprapen. Op zulke momenten moet de wetenschap niet flauwtjes zeggen dat de politiek een ‘eigen verantwoordelijkheid’ heeft (momenteel de standaard uitvlucht) maar zijn scheur opentrekken. Gezag schept verplichtingen.
* = geciteerd in de Volkskrant, 24 oktober.
